ฉบับที่ 86 ประกาศว่าด้วยเขตที่ซึ่งฝรั่งจะเช่าหรือซื้อได้

ภาคผนวกพิเศษ

                ฉบับที่  86  ประกาศว่าด้วยเขตที่ซึ่งฝรั่งจะเช่าหรือซื้อได้

                (ณ  วันพฤหัสบดี  เดือน  7 ขึ้น  2  ค่ำ  มีมะโรง  อัฐศก)

                มีพระบรมราชโองการมานพระบัณฑูรสุรสิงหนาท  ให้ประกาศแก่ราษฎรชาวกรุงเทพมหานคร  อมรรัตนโกสินทรมหินทรายุธยา ที่เรียกว่าบางกอก  และอยู่ในแขวงหัวเมืองชั้นในใกล้ ๆ คือ

                เมืองนครเขื่อนชันธ์  ที่เรียกว่าปกกลัด

เมืองสมุทรปราการ  ที่เรียกว่าปากน้ำ

เมืองสาครบุรี  ที่เรียกว่าท่าจีน

เมืองนครไชยศรี  ที่เรียกว่าละครไชยศรี

เมืองนนทบุรี  ที่เรียกว่าตลาดขวัญ

เมืองปทุมธานี  ที่เรียกว่าสามโคก

แลกรุงเทพมวาราวดีศรีอยุธยา ที่เรียกว่ากรุงเก่า  ว่าเมืองอ่างทอง  เมืองสิงห์บุรี 

เมืองพรหมบุรี ที่เรียกว่าบ้านแป้ง บางพุทรา 

เมืองลพบุรีบุราณเรียกว่าละโว้ แลคนชาววัดบางพวกอุตรเรียกว่าเมืองนพบุรี

แลเมืองสระบุรี  ที่เรียกว่าเมืองใหม่บ้าง  บ้านทนบ้านม่วงบ้าง

แลเมืองนครนายก ที่เรียกว่าคอระยกฃเมืองปราจีนบุรีที่เรียกว่าบางคาง

เมืองฉะเชิงเทรา ที่เรียกว่าแปดริ้ว

เมืองพนัสนิคม  ที่เรียกว่าบ้านวัดโบสถ์วัดหลวง

เมืองชลบุรี  ที่เรียกว่าบางปลาสร้อยหรือบางปาส้อย

เมืองบางละมุง  แลเกาะในหมู่เกาะสีชัง

แลเมืองเพชรบุรี  ที่เรียกว่าพริบพรี

แลเมืองราชบุรีที่เรียกว่าราชพรี

ราษฎรอยู่ในเขตแขวงเมืองเหล่านี้แลอื่น ๆ คือ  ไทย ลาว เขมร มอญ พม่า จีน ญวน แขก ผรั่งเดิม ทั้งปวงให้จงรู้ทั่ว

                บัดนี้พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว  ทั้งสองพระองค์ทรงพระราชดำริเห็นพร้อมกันกับความคิดท่านเสนาบดีปรารถนาจะใคร่ทำนุบำรุงพระนครแลราษฎร  ให้มีทางที่ทำกินแลค้าขายให้เจริญทรัพย์สมบัติขึ้นกว่าแต่ก่อน

                ครั้งนี้คนชาติที่มีผิวขาวที่เรียกว่าฝรั่งนอก  เข้ามาทำสัญญาว่าจะขอเข้ามาซื้อที่อยู่  ตั้งทำมาหากินในพระราชอาณาจักรนี้  คล้ายกันกับจีนแลชาวประเทศอื่นซึ่งเข้ามาอยู่แต่ก่อน

                จึงทรงพระกรุณาโปรดยอมให้พวกฝรั่งนอกซื้อที่เช่าที่ในเขตแขวงที่ไม่ใกล้ไม่ไกลนักแต่กรุงเทพมหานคร  คือในภายในพระนคร  แลห่างกำแพงพระนครออกไปเพียงสองร้อยเส้นเข้ามาโดยรอบ

                ในเขตเท่านี้ ห้ามไม่ให้ผู้ใดขายที่แก่คนนอกประเทศที่เข้ามาอยู่ยังไม่ถึง  10  ปี  แต่จะให้เช่านั้นได้ไม่ห้าม 

                เมื่อจะให้เช้านั้นให้มาทำหนังสมือสัญญาว่ากล่าวกันต่อหน้ารั้วแขวงอำเภอแลเจ้าพนักงานให้รู้เห็นเป็นพยานไว้อย่าให้ลอบขายด้วยโวหารว่าให้เช่า  คือเอาเงินล่วงหน้ามากกว่ากำหนดเช้าตามเดือนตามปี

                ถ้าร้อนรนจะใคร่ได้เงินมาก  จะขายที่กับคนนอกทีเดียว  ด้วยอยากจะได้เงินเร็ว ๆ ก็ให้กราบเรียนท่านเสนาบดีก่อน  เมื่อท่านเสนาบดียอมให้ขายจึงขายได้

                แลที่ห่างกำแพงพระนครสองร้อยเส้นออกไปในภายในที่ที่ม่ไกลนัก  เพียงเรือพายเรือแจวจะไปถึงได้ใน  24 ชั่วโมงเข้ามานั้น เจ้าของที่จะขายที่บ้านทั้งเหย้าเรือน  แลที่สวนที่นาให้ขาดกับคนนอกที่เรียกว่าฝรั่งก็ได้  ไม่ห้ามไม่มีโทษ  โปรดอนุญาตแล้ว

                เพราะว่าคนนอกมักใจใหญ่ใจโตซื้อแพง ๆ ผู้ที่จะขายได้เงินมาก ๆ เงินทองจะได้ตกอยู่ในบ้านในเมือง  ถ้ายังหวงที่อยู่  จะให้คนนอกเช่าที่สวนที่นาที่โรงที่เรือนอย่างไรก็ได้  ราษฎรเจ้าของที่จะได้ค่าเช่าดีกว่านิ่งอยู่เปล่า ๆ

                แลเมื่อเจ้าของมีกำลังทำเองให้มีผลมากวกว่าค่าเช่าไม่ได้นั้น  แต่ว่าห้ามไม่ให้ฉ้อเบียดบังเอาที่แลเรือน แลสวน แลนาของผู้อื่น ที่ไม่เป็นสิทธิแก่ตัว  ไปขายกับคนนอกประเทศให้เป็นความยุ่งยิ่งกันขึ้น

                เพราะเหตุนี้  ถ้าใครจะขายจะให้เช่า ก็ให้มาบอกกล่าวกับรั้วแขวงอำเภอ  ให้ร่ำเรียนแก่เจ้าพนักงานแลผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการให้รู้เห็นเป็นพยาน ทำหนังสือซื้อขายแลสัญญาให้แน่นอนมั่นคง  อย่าให้มีความเกี่ยวข้องทุ่มเถียงกันต่อไปข้างหน้าได้

                แลกำหนดห่างพระนครสองร้อยเส้นแต่ที่ล้อม  ซึ่งห้ามไม่ให้ขายขาดนั้น  คือทิศเหนือกำหนดถึงปากน้ำขางพุทราที่ร่วมกับแม่น้ำเจ้าพระยา  ต่อไปจนถึงกำแพงลพบุรีแลตรงไปถึงท่าพระงามแม่น้ำสระบุรี

                ทิศตะวันออกแต่ท่าพระงาม  ถึงบางนากปลายคลองขุดที่ออกแม่น้ำบางปะกง ตรงไปถึงปากน้ำบางปะกงต่อไปจนเกาะศรีมหาราชา

                ทิศใต้ตั้งแต่เกาะศรีมหาราชาไปจนถึงกำแพงเมืองเพชรบุรี

                ทิศตะวันตกตั้งแต่อ่าวทะเลเมื่องเพชรบุรี  ไปถึงปากน้ำเมืองสมุทรสงคราม เลยไปตามลำแม่น้ำจนถึงกำแพงเมืองราชบุรี  ต่อไปจนถึงเมื่องสุพรรณบุรี  ตั้งแต่สุพรรณบุรีไปถึงปากน้ำบางพุทราประจวบที่เก่า

                ภายในที่เท่านี้แล  ที่นอกกำหนดทาง  24  ชั่วโมงนี้ออกไปเป็นที่เปลี่ยวที่ไกล  ห้ามไม่ให้ผู้ใดขายแก่คนนอกประเทศ และให้คนนอกประเทศเช่า  ดังหนึ่งที่ภายในกำหนดเข้ามา

                แต่ในที่นอกกำหนดนั้น ถ้าคนนอกประเทศมีหนังสือเบิกด่านเดินทางไปสำหรับตัวไม่เป็นคนหนีแล้ว  ราษฎรจะซื้อขายด้วยก็ได้  จะให้เช่าพักพาอาศัยอยู่กว่าจะกลับก็ได้  แต่จะให้เช่าเป็นที่อยู่แลจะขายขาดไม่ได้

                คำประกาศนี้เป็นแต่คำสั้น ๆ พอให้คนฟังเข้าใจง่ายอ่านรู้เร็ว ๆ ข้อความวิตถารมีอยู่อีกฉบับ 1  ได้แจกไปกับผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการรั้วแขวงอำเภอแล้ว  แลได้ปิดไว้ที่วัดใหญ่ ๆ ที่ศาลากลาง  ที่การเปรียญ หลายแห่งแล้ว  เมื่อไม่เข้าใจ  ไปตามอ่านดูเถิด  อย่าได้ปรารภเอาความในประกาศสั้นนี้ไปพูดจาเช่าลือกันไปผิด ๆ ถูกๆ

                ประกาศมา ณ วันพฤหัสบดี  เดือน 7 ขึ้น 2  ค่ำ  ปีมะโรง นักษัตร  อัฐศก

               

ฉบับที่  87  ประกาศว่าด้วยการประพฤติต่อ ฝรั่งเศส  อังกฤษ  แลอเมริกันที่มาอยู่ในเมืองไทย

                (ณ  วันพฤหัสบดี  เดือน  7  แรม ค่ำ 1 ปีมะโรง อัฐศก)

                มีพระบรมราชโองการมานพพรคะบัณฑูรสุรสิงหนาทให้ประกาศข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย  แลผู้สำเร็จราชการเมื้องกรมการ  แลบรรดาราษฎรทั้งไทย จีน ญวน มอญ ลาว เขมร พม่า มลายู  แลคนเชื้อฝรั่งโปรตุเกสเดิม  แลคนเชื้อแขกเทศแขกจามทุกชาติทุกภาษาทั้งปวด  ซึ่งอยู่ในกรุงเทพมหานคร  อมรรัตนโกสิทร  มหินทราบุธยาที เรียกว่าบางกอก และอยู่แขวงหัวเมืองชั้นในใกล้ ๆ คือ

                เมืองนครเขื่อนชันธ์  ที่เรียกว่าปกกลัด

เมืองสมุทรปราการ  ที่เรียกว่าปากน้ำ

เมืองสาครบุรี  ที่เรียกว่าท่าจีน

เมืองนครไชยศรี  ที่เรียกว่าละครไชยศรี

เมืองนนทบุรี  ที่เรียกว่าตลาดขวัญ

เมืองปทุมธานี  ที่เรียกว่าสามโคก

แลกรุงเทพทวาราวดีศรีอยุธยา ที่เรียกว่ากรุงเก่า  ว่าเมืองอ่างทอง  เมืองสิงห์บุรี 

เมืองพรหมบุรี ที่เรียกว่าบ้านแป้ง บางพุทรา 

เมืองลพบุรีบุราณเรียกว่าละโว้ แลคนชาววัดบางพวกอุดรเรียกว่าเมืองนพบุรี

แลเมืองสระบุรี  ที่เรียกว่าเมืองใหม่บ้าง  บ้านทนบ้านม่วงบ้าง

แลเมืองนครนายก ที่เรียกว่าคอระยก

เมืองปราจีนบุรีที่เรียกว่าบางคาง

เมืองฉะเชิงเทรา ที่เรียกว่าแปดริ้ว

เมืองพนัสนิคม  ที่เรียกว่าบ้านวัดโบสถ์วัดหลวง

เมืองชลบุรี  ที่เรียกว่าบางปลาสร้อยหรือบางปาส้อย

เมืองบางละมุง  แลเกาะในหมู่เกาะสีชัง

แลเมืองเพชรบุรี  ที่เรียกว่าพริบพรี

แลเมืองสมุทรสงคราม  ที่เรียกว่าแม่กลอง

แลเมืองราชบุรีที่เรียกว่าราชพรี

                ราษฎรอยู่ในแขวงเมืองเหล่านี้แลอื่น ๆ ให้ทราบจงทั่ว

                ด้วยเมื่อปีเถาะ  สัปตศก (พ.ศ. 2398)  เป็นปีที่ 5 ในแผ่นดินปัจจุบันนี้  สมเด็จพระเจ้าลยอนที่ 3 เป็นพระเจ้ากรุงฝรั่งเศส  แลสมเด็จพระนางเจ้าวิกตอเรียเป็นเจ้าทวีปปริเตนใหญ่  แลไอแลนด์  แลเปรสิเดนต์ผู้ครองยูไนติดสเตตอเมริกา  ได้บังคับให้ขุนนางเข้ามาขอทำสัญญาผูกพันทางพระราชไมตรี

                แลการที่ลูกค้าฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน จะเข้ามาค้าขายให้สะดวกสบายดีขึ้นกว่าแต่ก่อน ในข้อสัญญาข้อ 1 เป็นที่ 4 ในลำดับนั้นมีว่า จะขอให้คนฝรั่งเศสอังกฤษ อเมริกัน แลชาติอื่น ๆ ซึ่งอยู่ในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน ได้เข้ามาพึ่งพระบารมีพระเดชพระคุณอาศัยตั้งบ้านเรือนอยู่ทำมาหากินในแผ่นดิน ซึ่งเป็นพระราชอาณาจักรกรุงสยามให้สมควรแก่การที่บ้านเมืองเป็นไมตรีกัน

                จะยอมให้เสียภาษีอาการ่ในที่เพาะปลูก และค่าน้ำ ค่าตลาด แลภาษีสินค้าขาเข้าขาออกทั้งปวงทุกอย่าง เสมอกันกับคนชาติอื่นภาษาอื่น ซึ่งเข้ามาอาศัยพึ่งพระบารมีทำมาหากินอยู่แต่ก่อน

                จึงได้ทรงพระราชดำริพร้อมกับความคิดท่านเสนาบดีว่าคนชาติฝรั่งเศส  อังกฤษ อเมริกัน แลคนซึ่งขึ้นกับฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน บัดนี้ก็เป็นข้าแผ่นดินเมืองที่เป็นพระราชไมตรีกันแล้วทั้งสามเมือง

                แลคนชาติฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกันก็มีวิชาฉลาดในการงานตาง ๆ เมื่อได้เข้ามาตั้งบ้านเรือนอยู่ในพระราชอาณาเขต เห็นจะมาประกอบการช่างทำสิ่งของเครื่องใช้สอยต่าง ๆ ประหลาด ๆ   ดีกว่าสิ่งของที่เคยทำได้ในกรุงซึ่งมีมาแต่ก่อนบ้าง  แล้วจะเอาออกจำหน่ายซื้อขายแก่ราษฎร  ราคาของที่ทำเมืองนี้ก็จะถูกกว่าของที่ลูกค้านำมาขายแต่เมืองอื่น

                ช่างชาวพระนครนี้  เมื่อเห็นเป็นดีก็จะร่ำเรียนเลียนทำตามอย่าง การช่างทั้งปวงก็จะจำเริญดีขึ้นกว่าแต่ก่อน

                อนึ่ง  การเพาะการปลูกสิ่งของที่มีประโยชน์ในแผ่นดินคนฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน มักเข้าใจวิธีเพาะปลูกมีตำรับตำรา  ถ้าเข้ามามีอุตสาหะมีเพียรพยายามทำไร่นาเรือกสวนได้มากในที่เป็นป่าแลท้องทุ่งที่รกร้างว่างเปล่าอยู่ก็จะให้จำเริญสมพักศรอากรภาษีมีมากขึ้นแก่แผ่นดินโดยลำดับเวลาไปภายหน้า

                เมื่อพวกฝรั่งเศส  อังกฤษ อเมริกัน เอาเงินทองมาแต่นอกประเทศลงทุนซื้อที่  เช่าที่ แลจ้างลูกจ้าง  ใช้เงินทองเมืองอื่นก็จะได้ตกอยู่ในแผ่นดินจำเริญแก่ราษฎรพระนครนี้

                ราษฎรที่ยากจนจะได้รับจางเลี้ยงชีวิตดีกว่าขายตัวเป็นทาสให้ท่านผู้อื่นใช้  ด้วยเป็นประโยชน์อย่างว่ามานี้แลอย่างอื่น ๆ ก็ควรจะยอมให้ฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน เข้ามาอาศัยอยู่ในพระราชอาณาจักรตามสบาย

                แต่ยังเห็นเหตุอยู่อีกอย่างหนึ่งว่า  คนชาติฝรั่งเศส อังกฤษ  อเมริกัน  รูปร่าง  เทศ  ภาษา  แปลก  ต่าง จริตกิริยา อย่างธรรมเนียมก็ผิดกันกับชาวประเทศนี้นัก  ครั้นจะยอมให้ไปอยู่ไกลห่างพระนครไปนัก  กลัวคนที่ไกล ๆ ไม่เคยพบเห็นฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน จะสำคัญคิดว่าเป็นคนแปลกมาจะพากันข่มเหงต่าง ๆ เมื่อเดินทางไกล  หรืออยู่ในที่เปลี่ยว  คนใจร้ายใจพาลเมื่อเห็นเป็นคนต่างเมืองต่างภาษา  ก็จะเข้าปล้นชิงตีรันฟันฆ่า

                เมื่อความเช่นนี้มีขึ้น  จะไต่ถามหาพยานสืบอาการเป็นจริงก็จะยากไป  เพราะพวกฝรั่งเศส อังกฤษ  อเมริกัน ไม่รู้จักใครในที่ไกลที่เปลี่ยวจะได้ความลำบากนัก

 

อนึ่ง  จะให้พวกฝรั่งเศส   อังกฤษ  อเมริกัน ซื้อที่ขาดเป็นของฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน อยู่ในภายในหรือใกล้พระเนตร แต่แรกมาใหม่ ๆ ยังไม่กว้างขวางรู้จักใครมารก เมื่อบ้านเรือนเบียดเสียดแทรกแซงกัน  จะมีความทะเลาะวิวาท

                ชาวพระนครนี้เห็นว่าไม่รู้จักใครก็จะกลุ้มรุมข่มเหงต่าง ๆ ด้วยยังไม่คุ้นเคย  จึงได้ทรงพระราชดำริพร้อมกับความคิดท่านเสนาบดี  จะยอมให้ฝรั่งเศส  อังกฤษ เอเมริกัน แลคนซึ่งขึ้นกับฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน เข้ามาอยู่ในกรุงเทพมหานคร

                แต่ในทาง  24  ชั่วโมงที่จะไปด้วยเรือเป็นปกติของประเทศนี้  แต่ในที่รอบพระนครสองร้อยเส้นนั้น ห้ามมิให้ฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน ที่มาใหม่อยู่ในประเทศนี้ยังไม่ถึง  10  ปี  ซื้อที่ขาดเป็นของตัว  เป็นแต่จะเช่าอยู่นั้นได้

                ที่ห่างกรุงเทพมหานครกว่าสองร้อยเส้นออกไปภายใน  24  ชั่วโมงเข้ามานั้นแห่งใดแห่งหนึ่ง  ฝรั่งเศส  อังกฤษ อเมริกัน  จะเช่าก็ได้  จะซื้อที่นาที่สวนที่บ้านที่เรือนขาดเป็นของตัวก็ได้

                ท่านเสนาบดีจึงได้เชิญพระราชดำริไปพูดปรึกษากับทูตฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน ซึ่งเข้ามาขอทำสัญญาก็ได้ยอมพร้อมใจกันใส่ความอันนี้ไว้       

                ในข้อสัญญาข้อเป็นที่ 4 ด้วยลำดับว่าดังนี้

                “คนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ  อเมริกัน จะมาค้าขายตามหัวเมืองชายทะเลซึ่งขึ้นกับกรุงเทพมหานครก็ค้าขายได้โดยสะดวก แต่จะอาศัยอยู่ได้ที่เดียวก็แต่ในกรุงเทพมหานคร  ตามในจังหวัดซึ่งกำหนดไว้ในหนังสือสัญญา

                ประการหนึ่ง  คนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกันจะมาเช่าที่ปลูกเรือนปลูกตึก  แลจะซื้อเรือนซื้อโรงซื้อตึกพ้นกำแพงออกไปกำหนด 200  เส้นคือ 4 ไมล็เช่าได้แต่จะซื้อที่ซื้อไม่ได้  ถ้าอยู่ถึง  10  ปีแล้วจึงจะซื้อได้ถ้าอยู่บังไม่ถึง  10 ปี  ท่านเสนาบดีจะโปรดใช้ซื้อ ก็ซื้อได้

                ที่นอกกำหนด 200  เส้นนั้น คนที่อยู่ในบังคับฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน  จะซื้อจะเช่าที่เรือน  ที่สวน ที่ไร่  ที่นา  ตั้งแต่กำแพงเมืองออกไปเกินกำลังเรือแจว  เรือพายทาง  24  ชั่วโมง  จะซื้อจะเช่าเมื่อไรก็ซื้เอได้เช่าได้แต่เมื่อคนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน จะซื้อที่ ซื้อเรือนจะต้องบอกกงสุลฝรั่งเศส  อังกฤษ อเมริกัน  ตามที่ตามตำแหน่งผู้จะซื้อ  กงสุลจะได้บอกเจ้าพนักงานฝ่ายไทย เจ้าพนักงานกับกงสุลเห็นว่าคนจะซื้อที่นั้นเป็นตนจะทำมาหากินโดยจริง

                เจ้าพนักงานกับกงสุลจะได้ช่วยว่ากล่าวให้ซื้อตามราคาสมควร  แล้วจะได้ดูแลปักที่วัดที่ ทำหนังสือปิดตราเจ้าพนักงานให้ไว้เป็นสำคัญ  แล้วจะได้ฝากฝังเจ้าเมืองกรมการให้ช่วยดูแลทำนุบำรุงด้วย  และให้ผู้ที่ไปอยู่นั้นฟังบังคับบัญชาเจ้าเมืองกรมการตามยุติธรรม

                ค่าธรรมเนียมที่ทำไร่ทำสวน  ราษฎรบ้านนั้นเมืองนั้นต้องเสียอย่างไรก็ให้เสียตามชาวบ้านนั้นชาวเมืองนั้น

                ถ้าในกำหนด 3 ปีแล้ว  ผู้ซื้อที่ไม่มีทุนรอนหรือแชเชือนเสียมิได้ตั้งการปลูกสร้าง เสนาบดีจะคืนเงินค่าที่ให้  จะตัดสินคืนเอาที่นั้นเสีย”

                หนังสือสัญญาทั้งสามเมืองมีความเหมือนกันนี้ได้ทำแล้ว  แลขุนนางฝรั่สเศสขุนนางอเมริกันรับเอาไปว่าจะเอาไปลงตรามาส่งเปลี่ยนต่อภายหลัง  หนังสือสัญญาเมืองอังกฤษที่ทำเสร็จแล้วก่อนนั้น ทูตอังกฤษก็ได้นำไปถวายสมเด็จพระนางเจ้ากรุงลอนดอนเมืองอังกฤษ  ก็ทรงเห็นชอบด้วย  ลงตราสันนิษฐานมา  เป็นอันเสร็จ  แล้วว่าให้สัญญาคงอยู่อย่างนั้นทุกประการ

                แลขุนนางอังกฤษซึ่งเป็นทูตจำทูลพระราชสาสน์ แลเครื่องมงคลราชบรรณการมาทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายแลวางหนังสือสัญญากันทั้งสองฝ่ายเป็นสำเร็จในคร้งนี้นั้นได้ปรึกษากับเสนาบดีว่า คำในข้อสัญญาว่า คำที่ว่าห่างพระนครโดยรอบสองร้อยเส้นนี้ก็ดี คำว่าห่างไกลเพียงที่เรือไปมาได้ใน  24  ชั่วโมงก็ดี ถึงจะประกาศไป  ใครไม่ได้วัดแลทดลองก็จะไม่รู้ว่าเพียงไหน  จะเป็นเหตุให้สงสัยต้องเถียงกัน

                จึงได้ให้เจ้าพนักงานกรมเมืองไปกับขุนนางอังกฤษวัดทางสองร้อยเส้นรอบพระนครปักเสาศิลาไว้  4  ทิศเป็นที่หมายของวงเวียนรอบพระนคร

                และในที่บรรทัดวงเวียนของพระนครจะข้ามแม่น้ำเจ้าพระยานั้น  ก็ได้มีเสาศิลาเป็นสำคัญทั้งสองฟากด้วย

                ตั้งแต่วงเวียนที่มีเสาศิลาเป็นสำคัญเข้ามาจนถึงพระนครนั้น  ห้ามมิให้ผู้ใดขายที่บ้านที่สวนแก่คนนอกประเทศเข้ามาอยู่ในกรุงยังไม่ถึง  10ปี  เป็นแต่ให้เช่ามีกำหนดเป็นระยะนั้นได้ไม่ห้าม  เมื่อจะให้เช่านั้น ให้มาทำหนังสือสัญญาว่ากล่าวกันต่อหน้ารั่วแขวงอำเภอ แลเจ้าพนักงานให้รู้เห็นเป็นพยานไว้  อย่าให้หลอกขายด้วยโวหารว่าให้เช่า  คือเอาเงินล่วงหน้ามากกว่ากำหนดเช่าตามเดือนตามปี  สมควรแก่เยี่ยงอย่างควรจะยอมกัน

                ถ้าร้อนรนจะใคร่ได้เงินมาก  จะขายที่กับคนนอกทีเดียวด้วยอยากจะได้เงินเร็ว ๆ ก็ให้กราบเรียนท่านเสนาบดีก่อน

                เมื่อท่านเสนาบดียอมให้ขายจึงขายได้  หรือจะใคร่จำนำทำสัญญาว่าขาดดอกเบี้ยเป็นหลุด  ก็ให้มาบอกจำนำแก่คนมีทรัพย์ในฝ่ายไทยก่อน  ถ้าไม่รับให้เงินแรงกว่าอังกฤษรับแล้ว  ให้เอาความมาเรียนท่านเสนาบดีกรมพระนครบาล  จะคิดอ่านให้ได้สมประสงค์

                ก็แลในทาง  24  ชั่วโมง  แต่กำแพงกรุงเทพมหานครนอก 200 เส้นโดยรอยบนั้น  ท่านเสนาบดีกับทูตอังกฤษปรึกษาว่ากำหนดลงเป็นตำบลแล้ว  คือ

                ทิศเหนือ  กำหนดถึงปากน้ำบางพุททราที่ร่วมกับแม่น้ำเจ้าพระยา  ต่อไปจนถึงกำแพงเมืองลพบุรี เลยไปถึงท่าพระงามเมืองสระบุรี

                ทิศตะวันออก  แต่ท่าพระงามถึงบางกนากปลายคลองขุดที่ออกแม่น้ำบางปะกง  ตรงต่อไปถึงปากน้ำบางปะกง  ไปจนเกาะศรีมหาราชา                             

                ทิศใต้  ตั้งแต่เกาะศรีมหาราชาไปจนถึงกำแพงเมืองเพชรบุรี

                ทิศตะวันตก  ตั้งแต่ฝั่งอ่าวทะเลเมืองเพชรบุรีไปถึงปากน้ำเมืองสมุทรสงคราม เลยไปตามลำแม่น้ำจนถึงกำแพงเมืองราชบุรี  แต่ไปจนถึงเมืองสุพรรณบุรี  ตั้งแต่สุพรรณบุรีไปถึงปากน้ำบางพุทรา  ประจวบที่เก่าในภายในที่เท่านี้

                ถ้าราชษฎรที่เป็นเจ้าของที่อยู่แต่ก่อนจะให้คนอังกฤษแลคนซึ่งขึ้นกับอังกฤษหรือฝรั้งเศส อเมริกัน เป็นชาวเมืองหรือขึ้นแก่เมืองฝรั่งเศส อเมริกา ซึ่งมาทำสัญญาแล้วนั้น เช่าอยู่ก็ได้ ทำการเพาะปลูกก็ได้  จะขายให้ขาดทั้งที่บ้านที่เรือนที่สวนที่นาก็ได้  ไม่ห้าม

                แต่เมื่อจะให้เช่าหรือจะขายให้นั้น  ให้ทำหนังสือสัญญากำหนดที่  กำหนดราคา  มีวันคืนเดือนปีให้แน่นอนต่อรั่วแขวงอำเภอพนักงานให้รู้เห็นเป็นพยาน

                หรือเมื่อจะให้เงินรับเงินแลผัดผ่อนกันอย่างไร  ก็ให้มีสักขีพยานแลใบรับใบให้เป็นกลักสำคัญ อย่าให้มีการวิวาททุ่มเถียงกันไปในภายหน้าได้

                เมื่ออังกฤษแลชาวยุโรปอื่นแลชาวอเมริกันไปซื้อที่เช่าที่อยู่ในที่ใด ๆ ไทยแลจีนแลคนอื่น ๆ จะเข้าไปรับจ้างให้ทำการงาน เอาสินจ้างเลี้ยงชีวิตก็ได้  ไม่ห้าม

                อย่าให้คนที่มีความผิดต่อกฎหมายแผ่นดิน  คือเป็นโจรแลผู้ร้ายแลความชั่วอื่น ๆ หลบหนีสุภาตระลาการรั้วแขวงอำเภอ  แลกองจับ

                หรือทาสแลลูกหนี้ที่คิดจะเหนีเจ้าขุนมูลนายแลเจ้าหนี้หลบสี้เข้าไปอยู่ที่ของอังกฤษ  แลฝรั่งเศส อเมริกัน ก่อความให้สุภาตระลาการเจ้าหมู่มูลนายต้องมาฟ้องร้องวิวาทเป็นความกับคนต่างประเทศท คนที่เป็นต้นเหตุหลบหลีกเข้าไปอยู่ก่อเหตุให้เกิดความต้องวากับคนต่ารงประเทศนั้นคงจะต้องชำระเอาตัวคืนมาให้จงได้  เมื่อได้ตัวมาแล้ว จะต้องให้มีโทษเพิ่มให้มากกกว่าความผิดของคนผู้ทำผิดโดยปรกตินั้น

                ถึงทาสแลลูกหนี้ที่หนีเจ้าเบี้ยนายเงิน ทำให้เจ้าเบี้ยนายเงินต้องเป็นความกับคนต่างประเทศ  ก็จะให้มีโทษอีกตามโทษานุโทษ  เพราะท่านเสนาบดีได้ใส่หนังสือสัญญาไว้แล้วกับฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน ว่าดังนี้

                “ข้อ  3 ว่าคนซึ่งอยู่ในบังคับไทยจะไปเป็นลูกจ้างอยู่กับคนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน  ก็ดีคนอยู่ในบังคับไทยที่มิได้เป็นลูกจ้างก็ดี ทำผิดกฎหมายเมืองไทย  จะหนีไปอาศัยอยู่กับคนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกันกงสุลทั้ง 3 ตามที่จะจับตัวส่งให้กับเจ้าพนักงานฝ่ายไทย

                ถ้าคนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน ที่เข้ามาตั้งบ้านเรือนแลเข้ามาอาศัยค้าขายอยู่ในกรุงเทพมหานครทำผิดหนีไปอยู่กับคนในใต้บังคับไทย

                ถ้ามีพยานว่าทำผิดหนีไปอยู่กับคนในใต้บังคับไทยจริง กงสุลทั้ง 3 ตามที่จะขอเอาตัว  เจ้าพนักงานฝ่ายไทยจะจับตัวส่งให้

                ถ้าพวกจีนคนใดจะว่าเป็นคนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ  อเมริกัน  ไม่มีสำคัญสิ่งไรเป็นพยานว่าเป็นคนบังคับฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกัน กงสุลทั้ง  3  เมืองก็ไม่เอาเป็นธุระ

                ข้อ 5 ว่าคนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส  อังกฤษ  อเมริกันที่เข้ามาจะอาศํยอยู่ในกรุงเทพมหานคร  ต้องไปบอกกับกงสุลตามที่ให้จดชื่อไว้

                ถ้าคนเหล่านี้จะออกไปทะเลหรือจะไปเที่ยวเนกำหนดทาง  24  ชั่วโมงตามสัญญาไว้  ที่จะให้คนในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ  อเมริกัน อยู่นั้น  กงสุลตามที่จะไปขอหนังสือ เบิกล่องเจ้าพนักงานฝ่ายไทยให้ไป

                ถ้าคนในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน  จะกลับออกไปจากกรุงเทพมหานคร  ถ้าขุนนางเจ้าพนักงานฝ่ายไทยบอกกับกงสุลตามที่ว่ามีเหตุควรจะห้ามมิให้ออกไป กงสุลตามที่ก็จะมิให้ออกไป  กงสุลตามที่ก็จะมิให้ออกไป

                ถ้าคนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน ไปเที่ยวในระหว่างทาง  24 ชั่วโมง  กงสุลตาที่จะเขียนเป็นหนังสือไทยให้ไป  ว่าคนนั้น ชื่อย่างนั้น รูปร่างอย่างนั้น มีธุระอย่างนั้น และจะต้องให้เจ้าพนักงานฝ่ายไทยปดตราหนังสือให้ไปเป็นสำคัญด้วย  ชาวด่านทางฝ่ายไทยดูหนังสือแล้วให้คืนหนังสือให้ ปล่อยตัวไปโดยเร็ว

                ถ้าไม่มีหนังสือกงสุลตามที่ปิดตราเจ้าพนักงานฝ่ายไทยไปสำหรับตัว  ต้องสงสัยว่าเป็นคนหนีก็จะให้ยึดเอาตัวไว้แล้วให้มาบอกความกับกงสุลตามที่ให้รู้

                ข้อ 6 ว่าคนซึ่งอยู่ในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน จะเข้ามาเที่ยวแลจะให้เข้ามาอาศัยอยู่ ณ กรุงเทพมหานคร จะถือศาสนาคริสตัน  ไทยก็ไม่ห้ามปราม เมื่อจะสร้างวัดขึ้น จะทำได้ก็แต่ในที่เสนาบดีโปรดให้

                ถ้าคนอยู่ในบังคับฝรั่งเศส อังกฤษ อเมริกัน ซี่งจะเข้ามาอยู่ ณ กรุงเทพมหานคร จะจ้างคนซึ่งอยู่ในใต้บังคับไทยมาเป็นลูกจ้าง เสนาบดีฝ่ายไทยจะไม่ห้ามปราม

                ถ้าคนที่มีมูลนายจะมารับจางอยู่ในบังคับฝรั่งเศส  อังกฤษ อเมริกัน  มูลนายไม่รู้  มูลนายจะมาเอาตัวไปก็เอาไปได้

                ถ้าคนในบังคับอังกฤษไปจ้างคนในใต้บังคับไทยเป็นลูกจ้าง  ไม่ได้ทำสัญญากับมูลนายให้รู้ก่อน  ภายหลังถ้าเกี่ยวข้องสิ่งหนึ่งสิ่งใด  เสนาบดีฝ่ายไทยจะไม่ชำระให้”

                อนึ่ง  คนซึ่งอยู่บ้านใกล้เคียงแลข้างบ้านก็ดี  ห้ามอย่าให้รุกที่รุกแดน แลลอบลักเข้าไปถอนต้นไม้สิ่งใดที่ปลูก เพาะของคนต่างประเทศ แลก่อเหตุวิวาทอย่างใดอย่างหนึ่ง

                อนึ่ง  อังกฤษแลชาวยุโรปอื่นแลอเมริกัน เข้ามาเช่าที่ซื้อที่ตั้งบ้านเรือนอยู่ในที่ใด ๆ ห้ามมิให้ผู้ใดเข้าไปล้อเลียนเย้ากวนก่อความวิวาทอย่างไรอย่างหนึ่งในบ้านของพวกอังกฤษแลชาวยุโรปอื่นแลอเมริกันซึ่งจะเข้ามาอยู่นั้น

                ถ้าใครเข้าไปทำล่วงเกินก่อวิวาทในบ้านของคนต่างประเทศ  ก็จะให้มีโทษแก่ผู้นั้นฝ่ายเดียว  จะไม่ว่าความให้

                เมื่อผู้ใดจะซื้อจะขายกับพวกอังกฤษแลชาวยุโรปอื่นแลอเมริกัน ซึ่งจะเข้ามาตั้งอยู่ก็ดี  จะเที่ยวไปในทางน้ำทางบก ค้าขายอยู่ก็ดี  ก็ให้ซื้อให้ขายสิ่งของทุกอย่างเว้นแต่สุรา  แลยาฝิ่นนอกภาษี

                แต่เมื่อจะให้รับสิ่งของแลเงินทอง  ก็ให้มีหนังสือรับเป็นสำคัญแลพยานรู้เห็น ถึงจะผัดผ่อนให้ปันกัน ก็ให้มีหนังสือไว้เป็นสลักสำคัญแลพยานรู้เห็น  อย่าทำให้เกี่ยวข้องรุงรังนัก  มีความจะชำระยากไป

                เมื่อจะสมคบกับลูกค้าคนอังกฤษแลชาวยุโรปอื่นแลอเมริกัน ก็ให้พบปะพูดจากันที่หน้าบ้านหน้าโรงมีผู้รู้ผู้เห็นอย่าให้คนต่างประเทศรุกรานเข้าไปทวงถามทุ่มเถียงยื้อแย่งจนเกิดวิวาทในบ้านในเรือนของตัวได้  ให้ออกรับพูดจาเสียหน้าบ้านหน้าโรง  มีผู้รู้ผู้เห็น

                ในสุราแลยาฝิ่นสองสิ่งนั้น  ถ้าคนอังกฤษแลชาวยุโรปอื่นแลคนอเมริกัน มารับเอาน้ำสุราแต่นายอากรไปขาย  น้ำสุรานั้นคนทั้งปวงซื้อกินซื้อใช้ก็ได้ไม่มีโทษ  ต้มสุราขึ้นไม่ได้ผูกไปแต่นายอากรก็ดี  เอาสุราเมืองนอกมาขายก็ดี

                ห้ามมิให้ใครไปซื้อเอาออกมา  แลไปซื้อกินในบ้านคนนอกประเทศนั้น  คนที่ไปซื้อออกมาก็ดี  คนที่ไปกินในบ้านนั้นเมาออกมาก็ดี  ให้นายอากรจับปรับไหมเหมือนคนทำสุราตามโทษานุโทษ

                แต่ฝิ่นนั้น  ถ้าคนนอกประเทศมารับไปจากเจ้าภาษีจะไปสูบด้วยกันเองก็ดี  ไปขายแก่จีนก็ดี  ไม่มีโทษ

                ถ้าคนที่พระราชบัญญัติห้ามมิให้สูบฝิ่น  ไปรับมาสูบมาขายก็ดี เข้าไปอาศัยสูบในบ้านนั้นก็ดี  ก็จะมีโทษตามโทษสูบฝิ่น  แต่ฝิ่นนอกประเทศที่คนนอกประเทศจะลอบเอามาซื้อขายนั้น ได้ห้ามไว้ในหสังสือสัญญาแล้ว  เมื่อมีเหตุขึ้นก็ปรับปรุงกันตามหนังสือสัญญา

                อนึ่ง  อย่าให้สมคบคนอังกฤษแลชาวยุโรปอื่นแล อเมริกัน ที่มีความผิดหนีกงสุลตามที่เมืองนั้น ๆ แลกัปปิตัน นายเรือแลคนหลบเจ้าหนี้  ให้หลบลี้อยู่ในบ้านในเรือน

                ถ้าหลบเข้าไปก็ให้จับตัวมาส่งกับรั้วแขวงงนายอำเภอจะได้พาตัวไปส่งกับกงสุลตามที่ตามข้อสัญญาที่ว่าแล้วนั้น

                ถ้าคนอังกฤษแลชาวยุโรปอื่นแลอเมริกันมาทำข่มเหงแก่ผู้ใด ๆ นอกบ้านของผู้นั้นก็ดี  หรือเกี่ยวข้องขัดขวงอย่างไรก็ดี  ถ้าอยู่หัวเมืองก็ให้ทำเรื่องราวไปยื่นต่อผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการ  พอที่ผู้สำเร็ราชการเมืองกรมการจะว่ากล่าวให้แล้วไปได้โดยยุติธรรมเห็นชอบด้วยกัน  ก็ให้ว่าให้เป็นแล้วต่อกัน

                ถ้าขัดขวางอยู่จะไปมิได้  ก็อย่าให้ผู้สำเร็จราชการเมืองแลกรมการเกาะคล้องกดขี่ข่มเหงจำเลยวุ่นวายไป ให้บอกส่งเรื่องราวกับโจทก์ลงมายังกรุงเทพมหานคร

                ถ้าคนที่เป็นความกับคนต่างประเทศอยู่ในกรุงเทพมหานคร  จะฟ้องคนต่างประเทศ  ก็ให้ทำเรื่องราวไปยื่นต่อเจ้าพนักงานกรมท่ากลางที่ศาลาเวรกรมท่า  จะได้พาตัวโจทก์กับเรื่องราวไปหากงสุลของคนต่างประเทศนั้นให้หาตัวจำเลยมาชำระให้  หรือจะไปฟ้องกับกงสุลได้ทีเดียวก็ตาม

                เมื่อกงสุลบังคับอย่างไรให้ฟังแลทำตาม  ถ้ามิเห็นชอบด้วยก็อย่าทุ่มเถียงทะเลาะวิวาท  ให้เอาความมาเรียนเจ้าพนักงานกรมท่ากลางให้ฟัง  ช่วยไต่ถามต่อว่าให้โดยสมควร

                ประกาศมา  ณ  วันพฤหัสบดี  เดือนเจ็ด  แรมค่ำ 1 ปีมะโรง นักษัตร  อัฐศก